Duurzaamheid

De rol van de architect en duurzaamheid

Voor ons staat in alle processen voorop dat de gebruiker expert is als het gaat om de functionaliteit die gewenst is. Of het nu om wonen of werken gaat, de activiteit vormt de basis voor de communicatie over de mogelijkheden, de persoonlijke ervaring van elk individu is daarbij de aanleiding voor kennisuitwisseling. De architect kan deze kennis met bouwkundige kennis tot een bouwbaar en betaalbaar product bewerken. De architect kan ook het proces met een groep gebruikers opwaarderen door de verschillende ervaringen van individuen tot meerwaarde te laten leiden voor elke deelnemer. De architect is in dit proces de expert in het verbinden en uitwisselen, het technisch onderzoeken van nieuwe ideeën en het vormgeven van de combinaties die uniek zijn voor de elke deelnemer.
De vraag is wat hier nu duurzaam aan is. Het gaat er immers om dat een individu in principe voor zichzelf de gunstigste opties kiest. De omstandigheden spelen daarbij een belangrijke rol, financiële beperkingen leiden al gauw tot de keuze voor maximale ruimte voor minder geld en dat is meestal niet duurzaam. In het project De Dichterlijke Vrijheid hebben we dit uitgangspunt zelfs gebruikt als verleiding om onze gebruikers te vinden. Panden werden voor niets aangeboden met de voorwaarde dat de deelnemers in een collectief proces een nieuwbouwkwaliteit zouden realiseren, waarbij het rekenmodel liet zien dat dit voor minder kosten dan vergelijkbare nieuwbouwkosten realiseerbaar was.

Het proces van collectief ontwikkelen heeft er toe geleid, dat er uiteindelijk gezamenlijk voor een duurzame basiskwaliteit is gekozen, in relatieve vrijheid; de regels die door de groep zijn gemaakt, brachten een iets grotere investering met zich mee. Dit kon worden opgelost door een aantal zaken in zelfwerk uit te voeren, een oplossing die in reguliere projectontwikkeling niet bestaat. Daarbij ontstaan vanzelf duurzame ontwikkelingen zoals de aanleg van een gezamenlijke tuin die ook door de groep zelf is aangelegd en een grote betrokkenheid met de omgeving zowel in het project als in de buurt.

Bouwgroep als ontwikkelaar met maximale keuzevrijheid, CPO nieuwe stijl

Collectief Particulier Opdrachtgeverschap, CPO, wordt populair omdat er in het concept van deze ontwikkelingsmethode meer voor minder wordt gerealiseerd. Daarmee wordt vaak het doel van de groep in de uitwerkingsfase vergeten en ontaardt het project in een enorme onbeheersbare diversiteit waarin individuele gebruikers gaan denken dat alles voor niets kan. Om dat te voorkomen gaan adviseurs en architecten in het maken van het definitieve ontwerp, regels maken die de keuzevrijheid beperken, leggen deze voor aan de groep onder het motto “de groep beslist”, maar men onthoudt de groep de rationele afweging. Dat gaat lang niet altijd goed en leidt tot achterdocht bij de gebruikers. Een achterdocht die ook gevoed wordt door de bouwsector, die toch al heel negatief bekend staat. Juist het bouwgroepenconcept kan hier uitkomst bieden. Met de groep kan heel goed bepaald worden welke collectieve zaken eerst vastgesteld moeten worden en welke individuele vrijheid gewenst wordt, passend bij de individuele budgetten. Daarbij kan de architect een leidende rol nemen in het initiatief waarbij vooraf helder in de participatievoorwaarden wordt vastgelegd, dat keuzevrijheid in het ontwikkeltraject ten behoeve van een hogere eindkwaliteit, geld kost. De gebruiker of deelnemer kan daarvoor kiezen. Dilemma's alom, maar de collectieven kunnen daarmee omgaan, mits er een paar regels met elkaar worden ontwikkeld. Het is bijvoorbeeld niet de bedoeling dat in de groep de deelnemers met meer geld gaan bepalen wat een basisplan inhoudt, omdat men daarmee voor een aantal deelnemers het maken van individuele keuzes beperkt. In de ontwikkelprocessen moeten de regels daarvoor gemaakt worden vóórdat de kostenconsequenties op tafel liggen. Het verdient aanbeveling om voor het vormen van bouwgroepen, in workshops met kandidaten een aantal uitgangspunten die te maken hebben met kosten, met de stedenbouwkundige randvoorwaarden en inrichting, ook het moment van kavelkeuze of inplaatsing, vast te leggen.

Het lijkt ons ideaal als projectontwikkeling wordt gerealiseerd met bouwgroepen als ontwikkelaar en gebruiker, onder leiding van luisterende architecten, die het proces beheersen en wensen willen vormgeven naar hun beste eer en geweten.

Keuzevrijheid en duurzaam ontwikkelen

Bij dit alles is het uitgangspunt dat de “klant” kiest voor iets, waarvan de uitkomst niet duidelijk is, maar dat wel volledig door de “klant” wordt gemaakt. Dat is lastig in een cultuur waarin nieuwe woningen over het algemeen op papier worden verkocht. Meestal blijkt achteraf het resultaat niet helemaal te kloppen met de verwachtingen, maar dat is inmiddels ingesleten als normaal, een korting maakt alles goed en de bouw is weer iets onbetrouwbaarder. 
Keuzevrijheid betekent dat duidelijk moet zijn welke keuzes gemaakt kunnen worden. Hoe ontdek je die en wie maakt daar ruimte voor, zijn vragen die voorop staan bij het ontwikkelproces. Belangrijk daarbij is de vraag hoe de gebruiker dit ervaart en noodzakelijk daarbij is dat de deelnemers, of beter de participanten, elkaar leren kennen. Om tot duurzame ontwikkeling te komen, moeten de keuzes, die daarbij van belang zijn, deskundig en rationeel worden ontdekt ter aanvulling van de keuzes, die uit de ervaringen als gebruikers tevoorschijn komen. Immers om voor duurzame oplossingen of uitwerkingen te kiezen moet duidelijk zijn dat hierbij het individuele belang ook gediend wordt. Daarmee is dit onderwerp, duurzame keuzes, bijna onvermijdelijk een onderdeel van de gezamenlijk te maken keuzes. In al onze projecten vormt dit onderwerp een vast onderdeel in alle fases van het bouwproces. Dit geldt zowel voor huur- als koopwoningen.

Hulshof Architecten maakte deel uit van de coöperatie Delft E Design. Deze coöperatie is in 2021 beëindigd.